De gereformeerden hadden in 1878 al een referendum (soort van)

Maar dat heette heel deftig een ‘volkspetitionnement’. Als een Jan Roos avant la lettre wist de legendarische alleskunner Abraham Kuyper maar liefst driehonderdduizend handtekeningen te verzamelen onder een smeekschrift aan Koning Willem III. Doel: de overheid moet christelijke scholen net zo financieren als neutrale scholen. Internet was iets van de verre toekomst, dus men verzamelde de handtekeningen van deur tot deur en waarschijnlijk van kerk tot kerk. Ik lees vandaag in Trouw dat de Vrije Universiteit onderzoekt wie nu eigenlijk de ondertekenaars waren en wat de achtergrond was van deze zogenaamde ‘kleine luyden’.

Omdat mijn (bet)overgrootouders in de negentiende eeuw meegingen met de ‘Afscheiding’ van de Hervormde Staatskerk en gereformeerd werden heeft dit onderwerp mijn persoonlijke interesse. Met de Schoolstrijd (die eindigde in 1917 toen de gelijkberechtiging bij wet werd vastgelegd) begon ook de geweldige emancipatiebeweging van de gereformeerde kleine man. Onder aanvoering van Kuyper kwamen er een politieke partij (ARP), een eigen universiteit (VU), een eigen krant (de Standaard, later Trouw), christelijke scholen, enz.

Machthebbers zien het onbehagen niet

Je kunt er inhoudelijk veel van vinden en met de ontzuiling zijn veel idealen verwaterd en ingehaald door de tijdgeest. In deze week van Brexit en met het Oekraïne-referendum nog vers in het geheugen blijken er toen en nu bewegingen te zijn van bevlogen mensen die ergens pal voor staan en er veel, zo niet alles voor over hebben om hun doel te bereiken. We kunnen er smalend over doen en de Britse ‘Leave’- stemmers in een hoek zetten. Zo zal het establishment in 1878 ook gedacht hebben over die gereformeerden van simpele komaf: ze konden de financiële gelijkstelling veertig jaar tegenhouden. Ik zit er anders in: al ben ik een bijna onvoorwaardelijke Europeaan en heb ik een afkeer van volksmenners als Roos en Farage, toch probeer ik te duiden waar zij voor staan. Er is onbehagen onder grote groepen mensen en de machthebbers verstaan dit onbehagen niet, toen niet en nu niet.

Ik heb de antwoorden niet. Natuurlijk zie ik, als algemeen beschaafd mens, de voordelen van de Unie: dankzij vrije handel groeit de economie en de welvaart en mede dankzij de unie is er al meer dan zeventig jaar min of meer vrede (uitgezonderd het Balkanconflict en de problemen in Oekraïne). En waarschijnlijk kun je grote uitdagingen als terreurbestrijding en de vluchtelingenstroom alleen internationaal oplossen. Maar ik denk tegelijk dat  de schaalgrootte en anonimiteit veel mensen boven het hoofd groeit. Mensen keren terug naar hun eigen erf en daar moeten we wat mee. Ik benijd de politici niet, maar het zal toch moeten beginnen met visie en moed en over je eigen schaduw heen stappen.