Voltooid leven, zó persoonlijk

Een man had zijn leven hard gewerkt, was eigen baas geweest en had wat schaapjes op het droge. Hij had het goed met zijn echtgenote die kon leven met de man die op allerlei vlakken ‘eigen baas’ was geweest. Op hoge leeftijd verloren zij een zoon. Verdriet daarover bleef dagelijks voelbaar. Het ziekteproces van zijn echtgenote nam, naarmate de tijd verstreek een grotere rol in. Samen met dochter, schoondochter en kleindochter verzorgde hij haar zo lang mogelijk. Twee dagen voor haar einde werd zij opgenomen in een verpleeghuis alwaar zij rustig stierf. Zijn taak was volbracht.

Ik wil niet meer en ik kan niet meer

Zijn eigen fysieke ongemakken spelen nu op, daar is nu eindelijk ‘ruimte’ voor. Een opname in hetzelfde verpleeghuis volgt na een nare val thuis. Boosheid en verdriet overheersen. Hij verlangt naar het einde van zijn leven. Alles is gedaan. De toekomst zal getekend zijn door pijn bij zitten en liggen. Hij helpt andere patiënten zoveel mogelijk en maakt contact en praatjes. ‘Maar dat is voor de bühne. Ik ben alleen. Ik slaap slecht. Ik wil niet meer. Mag ik dood?’ De pijn om een dode zoon en een overleden echtgenote speelt elke dag op. De pijn in het lijf ook. We praten veel; over liefde, over volhouden, over onrust en gejaagdheid, over de betekenis van familie, over rouw en rauw, over God. Over zijn manier van leven. Langzaam krijgt hij oog voor anderen; zijn dochter, de dokter, de ander. ‘Maar ik wil niet meer. Ik kan niet meer’. Hij en de ander. Hij en de Ander. Het was klaar.

Niet schrijven, maar luisteren

Moeten wij in Nederland nu een doortimmerd betoog schrijven over waarom een mens wel of niet zijn/haar eigen leven voltooid vindt? In de tijd van de zogenaamde ’grote’ verhalen konden wij ons wel of niet met die verhalen identificeren. Maar nu zijn wij allen autonome individuen geworden. Een verworvenheid volgens velen. Een verworvenheid met een moeilijke kant. Want wat als je die verworvenheid dus wilt gebruiken om jouw leven als voltooid te bestempelen of wat als je die verworvenheid niet kan gebruiken? Een complexe situatie in de praktijk. En precies de complexiteit die het thema voltooid leven in zich draagt. Het komt dan aan op individueel maatwerk. Een een-op-een gesprek met een ander kan je op gedachten brengen en je verder helpen, maar het staat je natuurlijk ook vrij om te ‘spreken’ met de Ander en je gedachten te vormen.

Het denken over voltooid leven is een diepgaand denken en spreken over het leven en de dood. In de moraalfilosofie worden ook denkkaders aangereikt waarmee de mens een eigen antwoord kan formuleren op de vraag naar wanneer een leven voltooid is en of je daar anderen om hulp bij mag vragen. Onlangs spraken we in Utrecht over het thema ‘voltooid leven’. Een kerk vol met mensen die er iets van vonden en dachten. We spraken af om vooral naar elkaar te luisteren, zoals we ook moeten doen naar mensen die aan het einde van hun geleefde leven een doodswens of juist een levenswens ervaren. En dan wat mij betreft met de vrijheid en verdraagzaamheid die ons zo lief is. En dat is een kunst; een grotere dan het schrijven van een doortimmerd betoog.