1 juni 2022

De Ontwrichter maakt soepel wat verhard is #Pinksteren

Geschreven door Annemarieke van der Woude
Inspiratie Foto: Etsy.nl De Ontwrichter maakt soepel wat verhard is  #Pinksteren

‘Geen enkel idee begint als dogma, dat wordt het pas naderhand.’ Deze prachtige uitspraak trof ik aan in een essay van Jan Oegema, letterkundige en publicist, bij wie ik mijn toevlucht had gezocht voor een paar zinnige gedachten over Pinksteren. Een kerkelijk feest dat mij, ik biecht het u alvast maar op, niet onmiddellijk ‘in vuur en vlam’ zet – om in de beeldspraak van Pinksteren te blijven. Waarom eigenlijk niet?

Misschien is de associatie met de Pinksterkerken te sterk, waar men ‘in tongen spreekt’, de handen ten hemel heft en juichend de Heer prijst. Ze zijn modern in hun liturgie – soms begeleidt een professionele band de samenzang –, maar in hun geloofsopvattingen traditioneel. Maar laat ik niet al te kritisch zijn. Het zijn groeiende geloofsgemeenschappen, met meerdere diensten op zondag, waar veel jonge ouders en kinderen komen.

Het goddelijke in een nieuwe gedaante

Terug naar het essay van Jan Oegema uit 2010. Het dogma waarover hij zich buigt, is dat van de Drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest, waarbij de Geest altijd wat onderbelicht blijft. Oegema wijst erop dat er verschillende soorten ‘geest’ in de Bijbel te vinden zijn. Denk bijvoorbeeld aan Gods geest die zweeft over het water, uit het eerste scheppingsverhaal in Genesis.

De geest die Oegema ‘de Ontwrichter’ noemt, verbindt hij met het verhaal van de Emmaüsgangers: twee volgelingen van Jezus zijn op weg naar het dorp Emmaüs, en onderweg treuren zij om zijn dood. Iemand voegt zich bij hen, maar zij herkennen Jezus niet in deze vreemdeling. Zo blijkt het goddelijke zich te tonen in steeds weer een nieuwe gedaante. Het is deze geest die het dogma van de triniteit omver blaast en een vraagteken zet achter onze gestolde denkbeelden.

Maak soepel wat verhard is

Dat is ook de strekking van het gebed Veni, sancte Spiritus, een gebed gericht aan de Heilige Geest. Vermoedelijk is het rond 1200 geschreven door kardinaal Stephen Langton. In ons Liedboek is het opgenomen als Lied 669; ik geef enkele verzen weer in de vertaling van Jan Oegema:

Reinig wat vuil is,
besproei wat verdord is,
genees wat gewond is.
Maak soepel wat verstard is,
verwarm wat verkild is.

In het soepel maken van wat verstard is, zie je de Heilige Geest als ontwrichter aan het werk. ‘Zacht worden doet pijn’, schrijft Oegema. ‘Het is nooit gemakkelijk om stellige opvattingen en zekerheden prijs te geven, ongeacht de richting waarin je je beweegt – naar een geloof, of van een geloof af.’ De Geest nodigt ons uit om met hem op avontuur te gaan, het niet-weten tegemoet.

Over Annemarieke van der Woude

Annemarieke van der Woude

Annemarieke van der Woude is remonstrants predikant in Oosterbeek.

Gerelateerd