IKEA-geloof snappen ze niet op mijn school

Na een jaar lang les gegeven te hebben aan jonge mensen maakte ik laatst de balans op. Niet in de zin dat ik me afvroeg of het lesgeven is wat ik ervan had verwacht, maar of het mijn kijk op geloven en de betekenis van religie heeft veranderd. Dat geldt maar gedeeltelijk, besef ik meteen. Vergaand contact over geloven, zoals waarvoor ruimte is in een pastoraal gesprek, is er met leerlingen maar weinig. Er is in de les te weinig tijd om dat goed aan bod te laten komen. Ik sta misschien ook wel te veel te vertellen en uit te leggen en neem te weinig tijd om te luisteren naar wat er leeft.

Of nee, dat zeg ik verkeerd, mijn leerlingen en ik, we spreken niet dezelfde taal. Als ik een onderwerp bespreek, waarvan zij zich afvragen ‘wat dat met geloven te maken heeft?’, dan lukt het me te vaak niet een overtuigend en helder antwoord te geven. En als ik hen vraag om een opstel te schrijven over wat waar is, wat het waard is om te geloven dan menen ze die vraag zonder voorkennis te kunnen beantwoorden.

IKEA-geloof

Ik introduceerde de opdracht met een uitleg over wat kenmerkend is voor geloven in onze tijd. Ik legde uit dat er een verschuiving is opgetreden. Dat we uit een situatie komen waarin de meeste mensen zich verbonden aan een traditie, die zij hun geloofsovertuiging gingen noemen. Dat daarin iets is verschoven. Niet langer is de traditie met zijn symbolen, gebouwen en dogmatieken leidend, maar de vragen, de worsteling, de dingen die niet te rijmen zijn in het leven van mensen. Wil je weten wat christendom, islam, jodendom zijn, stel je vragen niet aan theologen. Dat is human interest. Om echt iets te leren over geloven wil je gewone mensen ondervragen, individuen.

Of liever: personen, want geloven is toen en nu, niet iets wat mensen in hun eentje doen. Ze nemen wel hun eigen beslissingen, maar altijd met anderen, tegenover anderen, beïnvloed door anderen. In dat krachtenveld stelt een flinke groep mensen een eigen overtuiging samen uit het ruime aanbod aan geloof, spiritualiteit en creativiteit dat in onze tijd voorhanden is. “Meneer, dat is IKEA geloof.” Hoofdschuddend kijkt hij me aan.

Geloven moet je gewoon doen

Vlotjes wordt me verteld door hem en een aantal klasgenoten wat onjuist is aan mijn voorstelling van zaken. Geloven, daar valt niks te kiezen, dat moet je gewoon doen. Ik gaf terug dat ik het eigenlijk wel een mooie aanduiding vond. Je had ook LEGO of DUPLO kunnen zeggen. Mijn leerlingen zijn het er niet mee eens. Ze vinden het weinig fraai. Als ik er tegenin breng dat ik niet bedoel dat je verbinden aan een traditie ouderwets is. Dat de verandering waarover ik het heb vooral met een manier van kijken te maken heeft. Dat de verschuiving vooral is: van de geloofsinhoud naar de gelovige, naar de keuze van mensen. Die kan ook inhouden dat je je verbindt aan een traditie. Dat je wilt geloven zoals de eerste volgelingen van Mohammed, Jezus of de Boeddha deden. ‘Prima hoor meneer, maar leg ons even uit hoe het zit met de opdracht.’

Het is echt zo’n voorbeeld van de verwarring waarin ik nogal eens verkeer. De leerlingen luisteren naar mijn uitleg. Geboeid ook, want anders praten ze liever met elkaar, maar ze hebben blijkbaar geen idee waarover ik het heb. Ze maken het verhaal mee, maar vragen zich af, ‘wat heeft dit eigenlijk met godsdienst te maken?’

Niet meegaan met je tijd

Omdat ik de verschillende leerjaren meer dan eens heb, kom ik gaandeweg nog wel eens tot een antwoord. Dat godsdienst over mensen gaat, met god of zonder. Dat het gaat om wat het kan betekenen als je het even niet meer weet, als je verdriet hebt, als je het allemaal niet redt. Dat humanistische perspectief op geloven is onder jongeren volstrekt niet vanzelfsprekend.

In mijn ogen is dat enorm ouderwets, maar ik twijfel langzaamaan of dat niet eerder geldt voor mijn vanzelfsprekende vrijzinnigheid. Ik zie dat als winst, want onder remonstranten en onder onze geestverwanten is de overtuiging dat wij een eigentijds geloof te bieden hebben, waarin iedereen wel zou kunnen geloven, nogal hardnekkig. Als ik naar mijn leerlingen kijk, zou dat wel eens het probleem kunnen zijn. Dezer dagen moet je je onderscheiden van de tijdgeest, om mee te gaan met je tijd.