Dienst Naarden-Bussum, 17 mei 2020

Être et Avoir  |  Hebben en Zijn

Remonstrantse dienst uit Naarden-Bussum, zondag 17 mei 2020

Voorganger:                     ds Friso Boogerd

Zang:                               Laura Dooge

Piano:                              Floris Kappeyne

Lezing:                             Ellyne Bierman-Hagen

Teamwork:                      Remonstranten Naarden-Bussum

Beeld & geluid:                Jop Duyn

♫ Mensen veel geluk – Improvisatie

Welkom

Welkom bij de remonstranten Naarden-Bussum. Een pleisterplaats voor  allen die op zoek zijn naar troost & inspiratie, verdieping & vergezichten, betrokkenheid bij de samenleving en bij elkaar.

Met nieuwe woorden en nieuwe muziek  variëren we op een oud thema: Être et Avoir. Zijn en hebben. Waar draait het leven om? Om wat we hebben? Of om wie we zijn? Of… ?

We bezien de vraag met een Franse filosoof/regisseur, een Duitse politiek-satirische opera, een 2800 jaar oude Bijlbeltekst en een Nederlandse dichter. Het is een mozaïek.

Maar eerst beginnen we met oude woorden van vertrouwen. Niet omdat we zo gelovig zijn, maar om het een beetje te worden.

Onze hulp is in de naam van de Eeuwige

Die hemel en aarde maakt, elke dag weer.

die trouw houdt in eeuwigheid

en niet laat varen het werk van zijn handen.

Genade en vrede zij met u allen.

♫ Met nieuwe woorden (Zangen van Zoeken en Zien 102)
melodie: “Zo vriendelijk en veilig als het licht” (221)

Met nieuwe woorden voor een oud verhaal,
niet met een stem versteend in het verleden,
wel in een taal die twijfelt en die vraagt,
zonder de harde leer van zekerheden,
woorden die klinken als een nieuw signaal:
ruimte waar mensen zich gezegend weten.

Een woning waar de mensen welkom zijn,
een pleisterplaats om bij elkaar te komen,
waar elk van waarde is die hier verschijnt,
waar lachen is en tranen mogen stromen,
deuren die open staan voor groot en klein,
waar mensen volop nieuwe liefde dromen.

Variaties op een thema

Être et Avoir

De Franse filosoof en regisseur Nicolas Philibert maakte een documentaire over een ‘école unique’: “… één van de paar duizend mini-schooltjes die het Franse platteland rijk was in 2002. In de enige klas zitten dertien leerlingen, van kleuters tot pre-pubers. Maître Lopez moet de kinderen alles bijbrengen.

De titel van de film: Être et Avoir, zijn en hebben. We kregen helaas geen toestemming  om een stukje te vertonen.

De documentaire is een schítterend portret van de voorbijglijdende tijd op een schooltje in de Auvergne. Buiten verandert de winter in de lente. Binnen veranderen de kinderen. Ze nemen afscheid van het zorgeloze bestaan om toe te treden tot de wereld van regels, codes, grammatica en rekensommen.

Jojo, een jongetje van vier jaar oud, is de ijverige en dagdromende ster van de film. “Heb je je handen gewassen vraagt maître Lopez aan Jojo. ‘Ja’, zegt Jojo. ‘Comment?’, vraagt de meester. ‘Ja’, antwoordt Jojo opnieuw. ‘Comment?”. En dan heeft Jojo het door, het kwartje valt. ‘Qui, monsieur.’

Être et Avoir, zijn en hebben, het zijn de eerste werkwoorden die een Franse leerling leert verbuigen. Être heeft te maken met taligheid, avoir met rekenen. Ze betekenen meer dan zijn en bezitten. Je kunt een boek bezitten. En je kunt vertrouwen hebben, vrienden hebben, iets geleerd hebben.

“Als hulpwerkwoord kunnen Être en Avoir ieder ander werkwoord ondersteunen. Deze twee woorden vormen de pijlers onder ons mens-zijn”, aldus Nicolas Philibert.

Hij legt de nadruk op het verbindingswoordje ‘et’ – en. “Dat is het belangrijkste woord uit de filmtitel. Het legt verbanden, maakt een geheel van delen. Dat doet een school ook. Kinderen leren er om met anderen samen te leven, dat ze rekening moeten houden met anderen. En ze leren er dingen met elkaar in verband brengen.”

♫ A flower is a lovesome thing – Billy Strayhorn

Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

In de booming jaren twintig werd er een hoop geld verdiend. In 1929 liet iemand met in Indië vergaard kapitaal een enorme landhuis neerzetten op het Landgoed Oud Bussem. In 1930 schreef  Berthold Brecht in Duitsland  Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, opkomst en ondergang van de stad Mahagonny.  Een politiek-satirische opera over de macht van het geld.

Drie criminelen stichtten de stad Mahagonny, die in de woestijn uit het niets wordt opgebouwd. Mahagonny is in het Duits Netzestadt. Mensen raken erin verstrikt als in een vissersnet of in een web.

Mahagonny is de stad „wo du alles darfst”, waar je alles mag…, zolang er maar betaald wordt. De stad groeit en trekt veel mensen aan. Ze gokken, bezoeken de hoeren en drinken de hele dag door.

Het enige wat telt is dat er betaald wordt. Als je niet kunt betalen, wordt je gedood. Gebrek aan geld is de grootste misdaad.

Voor God is een kleine rol weggelegd. Op een grauwe morgen verschijnt God in de Whiskybar en zegt hij de mensen aan dat ze naar de hel gaan. Iedereen negeert hem omdat ze al in de hel leven. Oog in oog met God, zingen ze dat ze op niets en niemand kunnen vertrouwen

Alles eindigt in chaos. De stad verdwijnt van de aardbodem.

Laura zingt de Alabama Song. Een lied dat je ook kunt kennen van de versies van David Bowie en The Doors.

♫ Alabama Song – Berthold Brecht/Kurt Weill

Baäl en Jahwe

Inleiding

Het is het derde jaar – Bijbeltaal voor het moment waarop God ingrijpt in de werkelijkheid – het derde jaar dat er geen regen valt in Israël. De aanhoudende droogte dwingt de heidense Koning het land te doorkruisen op zoek naar grazige weiden, want anders gaan de paarden en de muilezels dood. ’s Lands defensie en ’s lands economie lopen gevaar, want paarden zijn er voor de defensie en muilezels voor de negotie. Veiligheid en welvaart, zou je nu zeggen, zijn de belangen die boven alles gaan bij deze koning.

Tegenover deze heidense  koning, de bad boy met al zijn profeten van de afgod Baäl staat één Joodse profeet, Elia. Hij komt op voor de God van de Joden, Jahwe.

De partijen zullen ieder een stier offeren en hun eigen god aanroepen. De God die antwoordt met vuur, zal de ware god zijn.

1 Koningen 18: 25..38a (Bijbel in gewone taal)

Elia zei tegen de profeten van Baäl: ‘Jullie zijn met een grote groep, beginnen jullie maar. Kies één van deze twee stieren uit, en maak die klaar voor het offer. Bid dan tot jullie god, maar steek het hout niet in brand.’

Dat deden de profeten van Baäl. Ze kozen een stier uit, en maakten die klaar voor het offer. En ze begonnen te bidden: ‘Baäl, geef ons antwoord!’ Ze bleven de hele ochtend bidden, en ze dansten om de houtstapel heen. Maar er kwam geen antwoord.

Toen de ochtend voorbij was, begon Elia hen uit te dagen. Hij zei: ‘Baäl is toch jullie god? Jullie moeten harder roepen! Misschien zit hij na te denken, of misschien heeft hij iets anders te doen?  Of hij is op reis gegaan. Misschien slaapt hij wel, dan moeten jullie hem wakker maken!’

De profeten van Baäl riepen steeds harder….. Maar het bleef stil, er kwam geen antwoord.

Toen bouwde Elia met twaalf stenen een altaar voor de Heer… Hij stapelde het hout op, sneed de stier in stukken en legde het vlees op het hout.

Toen zei hij: ‘Vul vier kruiken met water, en giet het water over het offer en het hout heen.’ …. Elia ging bij het altaar staan en zei: ‘Heer, God van Abraham, Isaak en Jakob! Laat nu zien dat u de ware God van Israël bent…. Geef mij antwoord, Heer. Dan zal dit volk begrijpen dat u de ware God bent. En dat ze weer naar u moeten luisteren.’

Toen stuurde de Heer vuur uit de hemel. Door dat vuur verbrandde het vlees van de stier, en ook het hout en de stenen verbrandden.

 ‘Het godsoordeel op de berg Karmel’ – Rembrandt van Rijn

♫ Mensen veel geluk – Improvisatie

Hebben en zijn

Het verhaal gaat over de strijd tussen de God van Israël en al die andere goden die er toen en nu, waren en zijn. De God van het geld, Mammon, de god van de markt, de god van het fitte, perfecte lijf, en de god van de doelmatigheid. Er zijn er veel en we dienen ze af en aan, want het is niet makkelijk om ze af te zweren.

Het is de les die het Joodse volk keer op keer te leren heeft. Alleen Jahwe is God, alleen Hem mogen ze dienen.

Het voortdurende gevecht tussen Jahwe en de andere goden laait steeds weer op. Jahwe en Baäl, God en on-God, de God die vrijmaakt uit de slavernij tegenover de god die knecht.

De naam van de God van Israël schrijf je in het Hebreeuws met de letters van het werkwoord ‘zijn’. En de naam van Baäl schrijf je met de letters van het werkwoord ‘hebben’.

Op school stonden ze op het bord geschreven!

Zoals journalist en dichter Ed Hoornik dichtte:

Hebben en zijn

Op school stonden ze op het bord geschreven.

Het werkwoord hebben en het werkwoord zijn;

Hiermee was tijd, was eeuwigheid gegeven,

De ene werklijkheid, de andre schijn.

Hebben is niets. Is oorlog. Is niet leven.

Is van de wereld en haar goden zijn.

Zijn is, boven die dingen uitgeheven,

vervuld worden van goddelijke pijn.

Hebben is hard. Is lichaam. Is twee borsten.

Is naar de aarde hongeren en dorsten.

Is enkel zinnen, enkel botte plicht.

Zijn is de ziel, is luisteren, is wijken,

Is kind worden en naar de sterren kijken,

en daarheen langzaam worden opgelicht…..

Kind worden, jong van hart…… zoals Jojo uit de Auvergne, zou je kunnen zeggen.

Voor volwassenen is het echter niet zo makkelijk om weer als een kind te worden. Je hebt inmiddels kennis gemaakt met al die goden van de volwassenheid, die een hoop innerlijk conflict kunnen opleveren.

Dat conflict tussen Elia en de Koning gaat ook niet over de strijd tussen Joden en heidenen. Tussen gelovigen en ongelovigen.  Ze zijn daar met zichzelf in gevecht. Het heidendom is een intern probleem.

Het kan zich in ieder van ons afspelen. Elke keer, als je in je eigen leven de spanning voelt tussen hebben en zijn. Tussen ieder voor zich enerzijds en allen voor allen anderzijds. Tussen korte termijn behoeftes en wat van duurzame waarde is. Tussen de noodzaak van werken voor je paarden en muildieren, en de onmisbaarheid van stille tijd, bezinning, rust. Het is een innerlijk gevecht, om de balans te vinden tussen ‘genieten-van-het-leven’ dankzij de heb en ‘genieten-van-het-leven’ dankzij het zijn. Het gaat uiteindelijk om de balans in jezelf. Het is ook niet Être ou avoir, zijn of hebben, maar Être et avoir.

Met Nicolas Philibert kan je zeggen dat hebben en zijn functioneren als hulpwerkwoorden, namelijk van een gróter zijn.

De remonstrantse geloofsbelijdenis uit 2006 plaatst je met je hele hebben en houden en met je zijn in een veel groter perspectief.

Aldus:

Wij beseffen en aanvaarden dat wij onze rust niet vinden in de zekerheid van wat wij belijden, maar in verwondering over wat ons toevalt en geschonken wordt;

dat wij onze bestemming niet vinden in onverschilligheid en hebzucht, maar in wakkerheid en verbondenheid met al wat leeft;

dat ons bestaan niet voltooid wordt door wie we zijn en wat we hebben, maar door wat oneindig groter is dan wij kunnen bevatten.

Stilte

♫ Young at heart – Johnny Richards/Carolyn Leigh

Voorbeden – stil gebed – Onze Vader

Wie bidden wil, bidde met mij mee

Hebben of zijn,

Werkelijkheid, schijn.

Al die goden die we kunnen dienen,

al die keuzes die we moeten maken;

overvloed en toch onbehagen.

We zoeken het waar niets te vinden is,

bij wat of wie ons verder van huis voert,

ons uit balans brengt.

We bidden u dat we mogen ontdekken

waar wij met ons leven voor stáán,

dat wij ons kunnen geven,

voor waar wij in geloven,

dat we mogen leven

naar onze bestemming

in balans ín onszelf

en mét wie op ons pad komt.

We bidden voor wie hebben geen schijn

maar pure overleving is,

voor wier leven uit balans is,

in rouw en verdriet,

in eenzaamheid of woede,

dat wij er mogen zijn voor hen.

Stilte

Onze Vader die in de hemel zijt,
Uw Naam worde geheiligd;
Uw koninkrijk kome;
Uw wil geschiede,
gelijk in de hemel alzo ook op de aarde.
Geef ons heden ons dagelijks brood;
en vergeef ons onze schulden,
gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.
En leid ons niet in verzoeking,
maar verlos ons van de boze.
Want van U is het koninkrijk
en de kracht en de heerlijkheid
in eeuwigheid.
Amen.

Collecte ten behoeve van Stichting Bootvluchteling en de bijzondere kosten van onze YouTube diensten:

NL03 INGB 0000 4360 78 t.n.v. Diaconie Remonstrantse Gem. Naarden Bussum

♫ Mensen veel geluk (419)

Wonen overal even thuis

handel en wandel en huis na huis

loven en bieden op waarheid en waan

wagen en winnen en verder gaan –

mensen veel geluk.

Zegen

Wonen overal bijna thuis

aarde mijn hemel mijn vaders huis

stijgende sterren de lach van de maan

mensen die dromend een stem verstaan –

mensen veel geluk.

♫   Mensen veel geluk – Improvisatie

——————————————————————————————

Wilt u deze teksten uitprinten? Dat kan het beste via deze link!