De verborgen apartheid van Zuid-Afrika. En daarbuiten

Als iets mij overtuigt dat het christendom een inclusieve godsdienst hoort te zijn, dan is het wel mijn bezoek aan Zuid-Afrika. De Nederduitse Gereformeerde Kerk was hier in de twintigste eeuw de theologische hoeder van de apartheid. De redenering was simpel en schokkend. God had in zijn almacht bepaald dat er verschillende volkeren zijn van verschillende kleur. Als God dat anders had gewild dan had hij van meet af aan wel gemixt. Gooi deze gedachte in de blender met de leerregels van Dordt die verscheidenheid (inclusief de Remonstranten) ook aan de dijk zetten en wat Bijbelverzen over de schepping en het gevaarlijke mengsel doet vanzelf zijn werk. De Nationale Partij in gebed, dat was de twijfelachtige bijnaam van de Nederduitse Gereformeerd Kerk.

De apartheid werd afgeschaft

Maar Zuid-Afrika veranderde. In 1994 werd de apartheid afgeschaft. In 1997 beleed de Nederduitse Gereformeerde Kerk schuld voor de waarheids- en verzoeningscommissie in Zuid-Afrika voor haar aandeel aan de apartheid. Inmiddels is deze kerk ook weer aangesloten bij de wereldbond van Gereformeerde Kerken waar ook de Remonstranten deel van uitmaken. En dus ging ik samen met mijn echtgenoot op paasmorgen naar de Groote Kerk in Kaapstad, de oudste gemeente van de Nederduitse Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika. Iedereen verdient een tweede kans volgens goed bijbels geloof. En ik wilde met eigen ogen zien wat er van deze kerk geworden was. Want het gaat – ondanks de spijtbetuigingen – niet goed met ze. De Nederduitse Gereformeerde Kerk staat niet meer in het centrum van de macht, verliest leden en de Afrikaanstalige gemeenschap krimpt. En wie wil er met zo’n verleden bij deze kerk horen, vraag ik me dan af.

Maar de kerken blijven blank

Het was een leerzaam uurtje dit jaar op paasmorgen. De predikant in een wit pak leek op een jonge versie van zanger Ben Cramer. Ook als hij zweeg lachte hij vanaf de kansel bemoedigend en een tikkie ijdel naar de kerkgangers. Halverwege de dienst ging het witte jasje uit. Maar dit decorumverlies van de dominee werd ruimschoots gecompenseerd door prachtige muziek van een strijkje, trompetten, orgel, een koor en vriendelijke mensen die ons allerhartelijkst naar onze bank hadden gewezen. Het Afrikaans zorgde ervoor dat eigenlijk alles vrolijk en vriendelijk klonk in deze dienst. Alsof het eigenlijk een grap was. Maar dat was het niet. De preek van deze paasmorgen was niet het verhaal van de dominee maar de aanblik van de kerkgangers. Op een dame na waren alle aanwezigen blank. De apartheid mag dan afgeschaft zijn, deze kerk is wit gebleven in een land waar de meeste mensen dat niet zijn. Dat geeft te denken.

Om eerlijk te zijn, je hoeft in Zuid-Afrika niet naar de kerk om te zien dat de gevolgen van de apartheid nog altijd voortwoekeren. Zwart en blank leven hier op veel plaatsen nog gescheiden. En de rijkdom is niet eerlijk verdeeld. Een teken van hoop is het strand voor ons hotel, daar spelen alle kinderen met elkaar. Van die generatie zal het moeten komen denk ik dan. Mijn generatie heeft zich hier laten vergiftigen door idiote theologie en tribale gedachtes. En of sorry zeggen dan helpt? Ik vraag het me af. En helemaal vrij van schuld ben ik ook niet. Want ook ik ben hier een blanke die het zoveel beter heeft dan andere mensen in dit land. En we moeten ons misschien realiseren dat de Nederduitse Gereformeerde Kerk de apartheid weliswaar heeft afgeschaft, maar dat dit niet betekent dat niet-blanke mensen snel zullen toetreden tot hun voormalige ‘vijand’. En wat te denken van onze eigen remonstrantse kerk in Nederland: die is ook bepaald niet verkleurd.

We leren het ook nooit

Ten tijde van de apartheid had de Nederduitse Gereformeerde Kerk trouwens ook vrienden in Nederland onder de reformatorische kerken. En ook de behoudende Nederlandse protestanten keken na de afschaffing van de apartheid met spijt terug op hun theologische omhelzing van hun Afrikaanse gereformeerde broeders en zusters. Ook zij beleden schuld. Inderdaad, de kerken die nu homo’s pesten en vrouwen weren van de kansel, weer met verwijzingen naar scheppingsorde en Bijbelteksten. Ze leren het ook nooit. Wij leren het ook nooit als we het tribale denken van het christendom niet overboord gooien en Jezus echt volgen in zijn oproep dat voor God elk mens evenveel waard is.