Oratie Laurens ten Kate is filosofische snoepwinkel voor fijnproevers

Albert Camus, schrijver en het buitenbeentje van het Franse existentialisme, hield in 1954 een lezing in de remonstrantse kerk in Den Haag. Op uitnodiging van de jubilerende Vereniging van Haagse Boekhandels. Schrijvers, filosofen, kunstenaars en journalisten waren onder zijn gehoor. Laurens ten Kate begon gisteren zijn inaugurele rede met deze anekdote bij zijn benoeming tot bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme aan de Universiteit van Humanistiek. Wist ik echt niet. Ik was meteen een en al oor. ‘De vreemde vrijheid. Nieuwe betekenissen van vrijzinnigheid en humanisme in de 21^e eeuw’ heette zijn oratie. De aula van het Academiegebouw Utrecht puilde uit van de belangstellenden.

Creëer een wereld in de wereld

Camus spreekt daar in Den Haag onder meer over vrijheid en daarmee vormt hij de kapstok voor het betoog van Ten Kate. Zijn vrijheidsbegrip is niet zozeer de vrijheid om te handelen in engagement met het ‘project’ dat we geschiedenis noemen, zoals de existentialisten zeiden. Vrijheid is voor Camus meer een scheppende activiteit, die juist onthechting van de wereld vraagt. Vrijheid moet de bestaande orde niet veranderen, maar binnen die bestaande orde iets geheel nieuw scheppen. Dat is de vreemde vrijheid die Ten Kate thematiseert. En dat staat dus haaks op de neoliberale vrijheid van de markt die volgens Ten Kate de leefbaarheid van de openbare ruimte stilaan ondermijnt.

I Phone: je smartphone wordt je ik

Duizelt het je al? Dat kan wel kloppen want we hebben hier wel met een filosoof te maken die het gesprek aangaat met denkers als Nietzsche, Bataille, Arendt, Nancy, Sloterdijk en Taylor. Onlangs hield ik een interview met Ten Kate in AdRem, dat op deze website is verschenen. Dat is een goede introductie in zijn denken.

In zijn oratie waren veel aspecten uit dat interview te herkennen. Bijvoorbeeld de gedachte dat vrijzinnigheid geen keuze is voor een bepaalde levensbeschouwing, maar meer een situatie waarin iedereen zich bevindt. De situatie namelijk dat de zin van het leven niet meer voorgegeven is, noch van buiten wordt aangereikt. Maar dat zin door de mens zelf iedere keer opnieuw moet worden gecreëerd.

Daarmee zijn we terug bij Camus en bij de kern van het betoog van Ten Kate. De moderne mens verovert zich een scheppende vrijheid. In de dubbele betekenis van het woord: ik schep mijn wereld en ik schep mijzelf in die wereld en zo ontstaat tijdelijk zin. Het voorbeeld van de smartphone kan dat duidelijk maken. ‘We ontwerpen ze als onze persoonlijke digitale omgeving met onze favoriete muziek, ringtones en apps. Maar in deze ontwerpende creativiteit wordt de smartphone zelf ook actief. Ze ontwerpt ons doordat we haar inwoner worden. Mijn phone wordt mij, wordt mijn ik: I phone.’

Een oratie als snoepwinkel voor fijnproevers. We moeten Ten Kate maar eens in het vizier houden als wij volgend jaar ons jaarthema ‘Pleidooi voor vrijheid’ gaan optuigen.