Trump president: elite en onderlaag verder van elkaar verwijderd dan ooit

Het post-Brexit-trauma laait weer in alle hevigheid op in de City of London. De omstandigheden bij de keuze voor Brexit en de verkiezing van Trump lijken sterk op elkaar. Men zag de uitslag volstrekt niet aankomen, sterker: de beurzen gingen de dagen voor de verkiezingen al uit van de tegenovergestelde uitslag. De daadwerkelijke uitslag wordt ontvangen met een mengeling van verontwaardiging en arrogantie. Hoe kunnen kiezers zo onverstandig zijn? Het is voor mij persoonlijk ook een groot vraagstuk. Ik kan mij moeilijk voorstellen dat er zoveel rancune en angst bestaat. En precies daarin zit de kern van het probleem.

Er is een onoverbrugbare kloof aan het ontstaan tussen de mensen die baat hebben bij de globalisatie en openheid (de bankiers en de predikant in de City), en de mensen die zich daardoor vervreemd voelen van de samenleving. Ik zie hier twee oorzaken voor. Ten eerste ontmoeten deze twee groepen elkaar niet meer. En ten tweede bestaat er geen gedeeld kader meer. Deze twee redenen hangen vermoed ik heel nauw samen met de snelle ontkerkelijking in de Westerse wereld. Zonder het wellicht te beseffen heeft Premier Rutte tijdens zijn ‘preek’ in de Haagse Duinzichtkerk op 6 november, precies verwoord waar geloof en kerk voor stonden, en waar nu door de ontkerkelijking een leegte is ontstaan. Ik haal twee typeringen van geloof en kerk naar voren uit zijn preek.

Ontmoet de ontevredenen

De kerk is allereerst een plek die heel verschillende mensen met heel verschillende talenten en achtergronden samenbrengt. De Scheveningse nettenboeter zit er naast het Kamerlid, de directeur van Shell naast de tramchauffeur. En ten tweede is het geloof ook een basis waarop we gezamenlijk staan. Mijn gesprekken in de City, de reacties die ik lees op sociale media, en de columns die ik lees in vooruitstrevende kranten bevestigen mij allereerst dat er vrijwel geen plek meer is waar mensen van verschillende achtergronden elkaar ontmoeten. Voor- en tegenstanders van Brexit komen elkaar nergens tegen; D66 en PVV-stemmers ook niet. Ik kom zelf in mijn werk voornamelijk mensen tegen die profijt hebben van de globalisering, en die zich niet meer verbonden voelen aan een bepaald land. Je kunt evengoed in Londen wonen als in Singapore. De afkeer voor PVV en Brexit-stemmers is in deze groep groot. En men laat dat blijken ook.

Dan het tweede dat Rutte aanhaalt: de basis waarop we gezamenlijk staan. Deze basis zorgde voor een gemeenschappelijk doel en een gedeelde verantwoordelijkheid. Ook de elite voelde zich erdoor aangesproken. En de onderlaag kreeg er een vorm van zelfrespect door. Ook hun leven is de moeite waard, zo werd hun verteld. Door het verdwijnen van deze gemeenschappelijke basis voelt een groot deel van de bevolking zich verloren. Men hoort nergens meer bij. Hoe nu verder? Ik besef heel goed dat een terugkeer naar Kerk en Christendom geen optie meer lijkt te zijn. Maar de overheid zal moeten nadenken over het creëren van een ruimte van ontmoeting en zingeving om de leegte te vullen. En (progressieve) politici zullen ernstig moeten nadenken over de oorzaken van deze brede onvrede in de samenleving. Het is begrijpelijk dat politici de afgelopen dagen tweets vol verontwaardiging en onbegrip de wereld insturen, maar we schieten er weinig mee op. Sterker, dergelijke reacties accentueren slechts de tegenstelling die er is. Zij en wij zouden er beter aan doen om de ontevredenen te ontmoeten, en na te denken over een nieuw gemeenschappelijk kader.