Moeder en zoon: Houd de grenzen van fatsoen en beschaving overeind

Remonstrants predikante Christiane Berkvens-Stevelinck is ernstig ziek. Wekelijks beschouwen zij en haar zoon Jan Berkvens, internationaal educatie-specialist via blogs de wereld. Christiane geeft steeds een voorzet, Jan reflecteert. Lees ook hun eerste en tweede blog. 

Lieve Jan,

Sinds ik hier prinsheerlijk lig, krijg ik steeds meer moeite met de ongelijkheid in de zorg tussen mij en mijn zieke rohingya leeftijdsgenote die door haar familie, hangend aan een stok, in een hangmat over de grens van Birma naar Bangladesh wordt gezeuld. Ik weet me daar geen raad mee. En ook niet met de Turkse dame die hier verderop ligt en amper Nederlands spreekt. Door het onvermogen te communiceren heeft ze het hier heel anders dan ik. Aan deze onrechtvaardige situaties kan ik helemaal niets doen en dat frustreert me enorm. Het enige is denk ik blijven beseffen dat deze verschillen onaanvaardbaar zijn en blijven en de kleine stappen maken die we kunnen in ons werk. Zoals jij doet daar in Verweggistan.

Intussen maak ik me behoorlijk druk (zou ik niet moeten doen trouwens) over de Duitse verkiezingen. En dat heeft alles met jou en ons te maken. Het zit zo. Mijn vader, jouw grootvader, was een lefgozer. Hij presteerde het om, als hoge Belgische officier, net na de oorlog te hertrouwen met… een  Duitse vrouw. Mijn stiefmoeder, jullie tante Margot. We kregen dus Duitse familie erbij. Hoe vaak hebben we niet Carnaval, Heiliger Abend en Silvester in Duitsland gevierd? Je vader en ik waren zeer blij jullie te laten ervaren dat de ‘onzen’ goede Duitsers waren.

Heldendaden van de Wehrmacht gememoreerd
Zolang mijn vader nog leefde, hielden onze Duitse familieleden zich ‘gedeisd’. Over de oorlog werd nooit gesproken. Maar na zijn dood ontstond er sluipenderwijs een andere sfeer. Ze bleken anders dan we dachten. Het escaleerde op een Silvesteravond in Köln, je broer Peter was erbij. Bij het vuurwerk op de Rijn werden de heldendaden van de Wehrmacht gememoreerd en met enige heimwee de goede oude tijd herdacht. Net als Herr Gauland nu dus. We wisten niet hoe snel we weg moesten. We zijn er nooit meer geweest. Dat zij AfD gestemd zullen hebben, ligt voor de hand.

Maar nu de vraag. Een van onze mooie remonstrantse beginselen is tolerantie. Maar eerlijk gezegd, gezien wat de andere kant van de familie in de onderduik is overkomen, kan ik die tolerantie hier niet opbrengen. Wil ik ook niet.

Kortom, ik zit in de knoop. Kun je die losmaken? Lieve groet,

Christiane

Lieve Christiane,

Of ik die knoop kan losmaken, betwijfel ik. Uiteindelijk is dat een persoonlijke actie, waarbij je zelf moet bepalen wat voor jou wel, en wat niet meer acceptabel is en hoe je daar vervolgens mee omgaat. Ik kan wel proberen mijn gedachten en gevoelens, maar misschien eigenlijk meer mijn overtuiging, hierover met je te delen. Want tolerantie ten opzichte van de mensen die gruwelijke dingen hebben gedaan of daar sympathie voor kunnen opbrengen voelt tamelijk tegennatuurlijk.

Die Duitse familie van ons… Nu je erover begint herinner ik mij verschillende momenten uit mijn jeugd. Bijvoorbeeld hoe we tegen alle waarschuwingen van de verkeersdienst in met Kerst tóch naar Duitsland reden en opeens achterstevoren op de verlaten witte snelweg stonden. Overal sneeuw. En een groene Saab met ons erin. Ik weet niet of we die dag nog in Troisdorf beland zijn. Ook herinner ik mij hoe we in een warme Duitse huiskamer van een van de families kerstliedjes zongen terwijl het buiten sneeuwde en de cadeautjes onder de kerstboom lagen te wachten. Duitser kon het eigenlijk niet. Het was de koude oorlog, maar onbezorgder kon het voor Peter en mij niet zijn. Wat de werkelijke gevoelens en overtuiging van de familie ook was of is, het waren ook heel warme, vriendelijke mensen. En oom Ernst, ja, die zal wel in de Wehrmacht gediend hebben. Die hele generatie heeft dat gedaan. Het Duitse schuldgevoel van na de oorlog heeft veel ambivalente gevoelens en ongetwijfeld ook trots de marge ingedrukt.

Gewoon wangedrag is het, geen ideologie
Toevallig lees ik de ‘Berlijnse Trilogie’ van Phillip Kerr, die zich afspeelt in het Duitsland van vlak vóór de Tweede Wereldoorlog en waar de nazi’s al wel heel veel nare dingen uithalen. Het fatsoenlijke gezag verdwijnt stapje voor stapje, terwijl de mensen die het allemaal niet zo nauw nemen steeds onberekenbaarder en gewelddadiger worden. Ik geloof eigenlijk niet dat de ideologie de drijfveer voor deze mensen was, maar eerder een soort vergoelijking voor het wangedrag waarbij andere mensen vernederd, gemarteld en uiteindelijk gedood konden worden. De daders kwamen bovendrijven in het vacuüm dat ontstond door het wegvallen van –het spijt me zeer het te moeten zeggen- beschaving.

Precies zoals dat kon gebeuren in Cambodja, waar de Rode Khmer dat in de jaren zeventig kon doen, en Daesh (IS) dat in het zelfuitgeroepen kalifaat doet. Misschien wel nog toevalliger las ik zojuist tijdens het eten in de eetzaal hier in De Groene Amsterdammer een artikel over het lot van de Hazidi – vrouwen in Irak. Zij werden als slaven misbruikt en ‘trouwden’ vele keren. Met andere woorden: gedwongen prostitutie. Ook hier dus weer de ideologie als dekmantel voor het verlies van beschaving en respect voor de mensheid.

Grenzen van beschaving schuiven steeds meer op
Terug naar Duitsland en ook eigen land. Wat al die populisten doen is de grenzen van het fatsoen steeds een stukje verder helpen opschuiven, steeds een stukje minder belangrijk maken, totdat we er teveel van verloren hebben en er van de beschaving te weinig over is om een vreedzame, verdraagzame samenleving te behouden. Dat is wat Phillip Kerr in zijn boek duidelijk laat zien: het verval van beschaving gaat langzaam en sluipenderwijs. Mag je de populisten van nu vergelijken met het Nationaal Socialisme van toen? In die zin wat mij betreft zeker wel. Volksmennerij, propaganda, ophitsing en het verlies van normbesef, het is er allemaal. Er ontstaat soms een klein beetje van dat vacuüm, waardoor groepen mensen durven gaan schreeuwen wie hier niet thuishoort en soms zelfs wat voor verschrikkelijks er met mensen zou moeten gebeuren.

Dat ‘normbesef’ doet me steeds vaker hardop lachen, als een Pegida aanhanger doet alsof het zijn of háár vrijheid is die eraan gaat, of als een IS aanhangster in een vluchtelingenkamp in het Midden Oosten een beroep op óns normbesef doet om haar een tweede kans te geven omdat ze daar volgens haarzelf recht op zou hebben. Terwijl zij het zélf is die er een aantal jaar lang alles aan gedaan heeft om een menswaardig bestaan van anderen onmogelijk te maken, daar in dat kalifaat. De wereld op zijn kop! Het geestige en tegelijkertijd beangstigende is dat beide extremisten zelf niet doorhebben hoe erg ze in hun standpunten op elkaar lijken!

Vrijheden begrenzen om beschaving te beschermen
Hoe tolerant moeten we zijn… Ik denk zo tolerant als mogelijk is om de beschaving die we hebben weten te bereiken ten minste te handhaven. Vrijheid van meningsuiting kent dan echter geen oneindigheid, maar wordt begrensd door wat nog beschaafd is: mensen de ruimte te geven om in vrijheid en verdraagzaamheid met elkaar te leven. De mensheid probeert dat al tientallen eeuwen en je mag toch verwachten dat de basisingrediënten zo langzamerhand wel bekend zijn. En dat zijn ze ook. De belangrijkste is ongetwijfeld: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’. Het is een afgeleide van Matteus 7:12: ‘Behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen’. En daar staat dan nog achter: Dat is het hart van de Wet. Duizenden jaar oud, het zou toch moeten lukken!

Net gehoord dat je naar huis mag! Joepie!!!   Veel liefs,

Jan