God in de lage landen, God uit de lage landen

De EO heeft de deuren wagenwijd opengezet voor remonstranten. Zo’n 140 van hen gingen op 13 december 2018 in op de uitnodiging. We genoten van een preview van twee documentaires God in de lage landen die gaan over de ‘remonstrantse kwestie’ en de synode van Dordrecht (1618-19).

Oude vragen nog steeds actueel

In eerdere afleveringen zijn we een beetje langs dat stuk van de geschiedenis heen gefietst, we hebben het weggemoffeld, vertelt regisseur Mike Warmels aan Tijs van den Brink. Het is een ingewikkelde periode waar ik zelf van huis uit niet over geïnformeerd was. Hoe maak je zo’n – voor de kijker van vandaag – saai onderwerp actueel? Welk perspectief kies je? Nu kunnen we ons nauwelijks voorstellen dat de hele bevolking zich druk maakte over zoiets als predestinatie en of je wel of niet een vrije wil hebt. Toch bleek tijdens het maken van de documentaire dat de kern van de twist nog steeds gevoelig ligt. Voor je het weet zit je zo weer in een wij-zij-discussie.

Ernst Daniël Smid praat ons allen in de documentaires helemaal bij over de voorgeschiedenis en achtergronden van het leven en denken van Arminius, en hoe dit het startpunt is van een hele reeks gebeurtenissen die de jonge Republiek op z’n kop zette. Een burgeroorlog dreigde, niet alleen door het theologisch dispuut. Dat was de katalysator waardoor ook politieke verschillen van inzicht en sociaal maatschappelijke tegenstellingen zich openbaarden.

Allemaal rekkelijk geworden, de een wat meer dan de ander

De discussie tussen hedendaagse Arminianen (remonstranten) en Gomaristen (contra-remonstranten) verloopt heel anders dan die van 400 jaar geleden. OK, cultuurverschillen worden erkend en benoemd. Arminianen Jan Paul Heering en Christa Anbeek wijzen erop dat het geloof nog steeds niet dicht getimmerd zit in bindende geloofsgeschriften. Wij weten het allemaal niet zo zeker. Onder Remonstranten is er nog steeds een rekkelijke mentaliteit, relativerend en tolerant. Ook buiten de kerkelijke kaders kan je God ervaren, bijvoorbeeld in cultuur (muziek, kunsten) en de natuur.

Een cellostuk bij wijze van persoonlijke geloofsbelijdenis? Na deze suggestie was de rek eruit bij de hedendaagse Gomaristen en misschien ook wel bij sommige remonstranten. Maar het was duidelijk dat de Gomaristen van nu meer met Arminius hadden dan hun soortgenoten van 400 jaar geleden. In de documentaire vindt Mirjam Kollenstaart het tot haar eigen verbazing best spannend om dit toe te geven. Het is ook een onoplosbaar dilemma, zegt Stefan Paas. Mensen zoeken zekerheid en duidelijkheid. Tegelijkertijd staat de officiële kerkleer vaak erg ver af van wat ze in hun eigen leven meemaken. Het is toch ook niet te verteren dat alles wat je overkomt jouw schuld zou zijn, omdat het zo voorbeschikt is. Vooral erg ingewikkeld als het niet goed gaat in je leven. Maar, teveel vrije wil en zelf invullen kan ook tot vrijblijvendheid en vaagheid leiden. Dat is niet nodig.

Haar taak in de wereld en haar noden

Nee, de discussie anno nu gaat over heel andere zaken en de kerken kunnen daarin maar beter met elkaar optrekken. Kerken dreigen in de samenleving te verdwijnen, onzichtbaar te worden. Tegelijkertijd is er in die samenleving ook een groeiende behoefte om de dingen die ons overkomen en die om ons heen gebeuren te duiden. Kerken hebben eeuwenlang nagedacht hoe je mensen door scharniermomenten van het leven heen draagt, met woorden of muziek, in rituelen, in stilte of met actie. We kunnen maar beter voordoen hoe je dat doet en zo de aandacht op onszelf vestigen. Anno nu speelt  niet de vraag wie op detail gelijk heeft. De urgentie van nu is om er gezamenlijk voor te zorgen dat geloofstaal en -waarden niet verdwijnen en om te ontdekken hoe we weer van betekenis kunnen zijn voor een breder publiek. Een hele opdracht.

De documentaire God in de lage landen wordt uitgezonden op 23 en 30 december om 22.40 uur op NPO2.