Het mensbeeld van Francis Fukayama #bezinningsbrief

Over polarisatie wordt veel geschreven. Sociologen zoeken de achtergronden ervan in maatschappelijke onbehagen, ontstaan als gevolg van toenemende etnisch-culturele en religieuze diversiteit. Daarnaast is er sprake van de groeiende kloof tussen hoger en lager opgeleiden.

Deze kloof tast de sociale samenhang aan en ontneemt daarmee de samenleving haar veerkracht om bijvoorbeeld nieuwkomers te laten integreren en vluchtelingen soepel op te vangen.

Groepen lijken elkaar alleen nog te raken in de waarde die zij toekennen aan ‘vrijheid’ als samenbindende Nederlandse identiteit. Daarmee komen we op het onderliggende terrein van de mensbeelden. Hieronder de gedachten daarover van Francis Fukayama.

In zijn boek over ‘Identiteit en waardigheid‘ (2018) verklaart de Amerikaanse politicoloog en filosoof Francis Fukuyama de huidige politieke conflicten rond rechtspopulisme en identiteitspolitiek van minderheidsgroepen vanuit dit zojuist genoemde menselijke verlangen naar erkenning en waardering.

Daarbij doet hij een beroep, niet op het Genesisverhaal, maar op de ‘De Staat’ van Plato. Hierin onderscheidt deze oude wijsgeer, naast de rede en het verlangen, namelijk een derde deel in de menselijke ziel. Een deel dat wordt aangeduid met het Griekse woord ’thymos’, dat als ‘karakter’ of ‘hart’ kan worden vertaald en de zetel is van zowel trots als woede. Vergelijkbaar met Kaïn, die zich door God miskend en ondergewaardeerd voelt, heb je tegenwoordig behalve de reeds genoemde ‘lager opgeleide witte man’, onder meer ‘het lid van één van de diverse seksuele minderheidsgroepen (LHBTl)’, ‘de geradicaliseerde moslim’ en ‘de zwarte extremist’.

In de hedendaagse Westerse pluralistische samenlevingen voelen zij zich vaak niet of onvoldoende in hun identiteit bevestigd. In sommige gevallen vestigen ze, zelfs met geweld, de aandacht op zichzelf. Zo haken ze naar de erkenning van hun waardigheid, hun ‘innerlijke zelf, de eigen, authentieke identiteit’. Tegenwoordig, zou je kunnen zeggen, lopen de sociale scheidslijnen tussen de ‘Kaïns’ en de ‘Abels’ al lang niet meer langs de beroepsgroepen van landbouwers en herders. Maar langs een caleidoscopische diversiteit aan scheidslijnen. Naast de al eerder genoemde scheidslijnen van etniciteit, cultuur, religie en opleidingsniveau zijn er die van gender en sexuele oriëntatie.