Het mensbeeld van Coos Huijsen #bezinningsbrief

Over polarisatie wordt veel geschreven. Sociologen zoeken de achtergronden ervan in maatschappelijke onbehagen, ontstaan als gevolg van toenemende etnisch-culturele en religieuze diversiteit. Daarnaast is er sprake van de groeiende kloof tussen hoger en lager opgeleiden.

Deze kloof tast de sociale samenhang aan en ontneemt daarmee de samenleving haar veerkracht om bijvoorbeeld nieuwkomers te laten integreren en vluchtelingen soepel op te vangen.

Groepen lijken elkaar alleen nog te raken in de waarde die zij toekennen aan ‘vrijheid’ als samenbindende Nederlandse identiteit. Daarmee komen we op het onderliggende terrein van de mensbeelden. Hieronder de gedachten daarover van Coos Huijsen.

Huijsen beschrijft een op eigen verdienste gerichte (meritocratische) elite, die maar weinig oog heeft voor de belevingswereld van de ‘gewone man’ (m/v). Waar de eerste volop vruchten plukt van de globalisering, ondervindt de laatste daarvan veelal de schaduwzijden. Terwijl de eerste nieuwe kansen ziet in economische- en culturele kruisbestuiving, hecht de laatste aan overzichtelijkheid, plaatselijke verworteling en vreest zij voor haar eigen baan. Beide auteurs wijzen op een nieuw ontstane vorm van ongelijkheid, die hieruit voortvloeit. Een ongelijkheid, die door beiden bovendien als een belangrijke voedingsbodem wordt beschouwd voor het populistische succes van de afgelopen jaren.

Als historicus wijst Huijsen in ‘Ode aan het klootjesvolk’ (2020) op de diepe historische wortels van de moeizame verhouding tussen de intellectuele – en politieke elite (regenten) en het ‘klootjesvolk’ met haar emotionele band met het ‘verhaal van Oranje’. Sinds de jaren zestig is de elite de betekenis van maatschappelijke samenhang schromelijk gaan onderschatten. De argwaan jegens nationale trots, in reactie op het uitsluitende nationalisme uit de nazitijd, belemmerde het zicht op de grote betekenis van een ‘sense of belonging’, de behoefte aan binding en samenhang bij het volk. De intelligentsia die toen aantrad, bepleitte ‘democratisering’. Maar hun leuze: ‘Power tot the people’ kwam neer op de macht aan de hoger opgeleiden. Sindsdien is de ‘weldenkende Nederlander’ en op hem/haar afgestemde, vaak vervreemdende, technocratische taal te veel uitgangspunt van beleid, daarmee bijdragend aan een eenzijdig intellectualistische politiek.

Huijsen wijst er op, in de al eerder genoemde publicatie, dat een verschijnsel als globalisering in allerlei opzichten gepaard gaat met vervaging van grenzen. Hij noemt in dit verband de Amerikaanse socioloog Richard Sennett die laat zien hoe onthechtend in sociaal en cultureel opzicht het effect van het nieuwe superflexibele kapitalisme kan zijn. Het tast zelfs het karakter van mensen aan. Volgens hem zet deze trend door. Dusdanig dat hij een samenleving voorziet waarop het begrip ‘samenleving’ steeds minder van toepassing is. Huijsen ziet het als een wezenlijk probleem dat op zo’n manier een democratie geruisloos dreigt te worden afgesneden haar cultuurhistorische bronnen en daarmee van haar morele inspiratie.