Het mensbeeld van Kees Vuyk #bezinningsbrief

Over polarisatie wordt veel geschreven. Sociologen zoeken de achtergronden ervan in maatschappelijke onbehagen, ontstaan als gevolg van toenemende etnisch-culturele en religieuze diversiteit. Daarnaast is er sprake van de groeiende kloof tussen hoger en lager opgeleiden.

Deze kloof tast de sociale samenhang aan en ontneemt daarmee de samenleving haar veerkracht om bijvoorbeeld nieuwkomers te laten integreren en vluchtelingen soepel op te vangen.

Groepen lijken elkaar alleen nog te raken in de waarde die zij toekennen aan ‘vrijheid’ als samenbindende Nederlandse identiteit. Daarmee komen we op het onderliggende terrein van de mensbeelden. Hieronder de gedachten daarover van Kees Vuyk.

Net als Fukuyama graaft filosoof en psycholoog Vuyk in een volgend boek, met de titel ‘De feilbare mens‘ (2019), een spade dieper. Hiermee raakt ook hij aan een laag waarover het vanouds gaat in de kerk. Hij schetst onze huidige samenleving als gericht op individuele verdienste, waarin mensen bovendien zélf schuldig worden geacht aan persoonlijk succes of falen. Dit meritocratische mensbeeld, eenzijdig gericht op economische activiteit, versmalt mensen tot ‘homo economicus’ en zorgt voor groeiende ongelijkheid. Bovendien hebben winners en losers geen band meer met elkaar. Ze zijn immers niet langer, als voorheen, ingebed in een vanzelfsprekende gemeenschap van, bijvoorbeeld wijk, dorp of kerk.

Tegenover dit versmalde mensbeeld van de homo economicus stelt Vuyk het beeld van de mens als een kwetsbaar wezen, dat regelmatig faalt in zijn bedoelingen en juist dáárom anderen nodig heeft om die tekortkomingen te compenseren. We zijn weliswaar gelijkwaardig, maar Moeder Natuur heeft ons nu eenmaal met ongelijke talenten en vaardigheden geschapen. In een orthodox-christelijk taalveld zou je dat ‘genade’ noemen. Jouw specifieke talenten: ze vallen je toe, je hebt ze niet ‘verdiend’. Met de secularisatie is dit fundamentele besef van het menselijk tekort, aldus Vuyk, echter ten onrechte weggeëbd. Zoals er in Nederland, zijns inziens, überhaupt maar weinig discussie is over de teloorgang van het christendom. Dat wordt vaak gezien als een bijkans noodzakelijk verlopend proces. In dit opzicht beschouwt Vuyk de christelijke traditie als een belangrijke intellectuele bron voor de samenleving van vandaag en zoekt hij naar ‘een seculier besef van tekortschieten’ en nieuwe vormen van gemeenschap.