Je bent wat je leest

Je boekenkast vertelt iets over jou – over je interesses, waar je ideeën vandaan komen en hoe je een rustige avond thuis het liefst door zou brengen. Hoewel je sommige boeken natuurlijk cadeau hebt gekregen, laten je boeken zien in welke onderwerpen jij je – al dan niet verplicht – in het bijzonder hebt verdiept. Boeken zijn een mooi aanknopingspunt om een gesprek te beginnen, juist omdat ze de neerslag vormen van ons leven en denken. In de 17^e eeuw was dit niet anders.

In 1603 maakte Arminius (Jakob Hermanszoon in gewoon Nederlands) promotie. Van predikant in Amsterdam klom hij op tot hoogleraar theologie aan de universiteit van Leiden. Vrijwel meteen raakte hij daar in conflict met zijn collega Franciscus Gomarus. Aanvankelijk was Gomarus alleen sceptisch over de ideeën van Arminius. Maar binnen een paar jaar was zijn welwillende gereserveerdheid over en wist hij het zeker: Arminius verkondigde verkeerde ideeën. Ideeën die de jonge en beïnvloedbare studenten het verkeerde pad op leidden. Het bewijs daarvan zag hij overal om zich heen.

De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet

Je moet je voorstellen dat het in de straten rondom de Pieterskerk in de tijd van Arminius een drukte van jewelste was. Hier moest je zijn voor nieuwtjes. Nu is de Kloksteeg een rustige straat met cafés, een boutique hotel en schilderachtige huizen, maar in de 17^e eeuw was het daar een en al bedrijvigheid. In deze straten waren de werkplaatsen van de drukkers te vinden en ook de boekwinkels. Overal hoorde je het gerammel van houten en metalen persen, rook je inkt en zag je drukwerk te drogen liggen op de vensterbanken. Op het Rapenburg werd het drukwerk in schepen geladen, klaar voor transport naar boekverkopers in heel Europa.

In deze boekhandels zag Gomarus het verval gedemonstreerd. Ooit hadden de boekverkopers alleen maar bezielende en vrome boeken op voorraad, geschreven door predikanten die de theologische leer in fraaie bewoordingen konden uitleggen. De boeken waren volgens Gomarus stuk voor stuk bestsellers. Maar kort nadat Arminius met zijn lessen begonnen was ontstond er vraag naar een heel ander slag boeken met controversiële onderwerpen en met een katholieke inslag.

Controversiële boeken

Gomarus’ aantijging was van een geweldige eenvoud en logica. Hij maakte gebruik van de  uitdrukking ‘aan de vruchten kent men de boom’ en verbreedde deze tot ‘aan de boeken waarnaar het meest vraag is bij studenten, herkent men de ideeën (leer) van de leraar’. Helaas voor Gomarus, de feiten staven zijn redenering niet.

De boeken die Gomarus als verderfelijk bestempelt waren ook voordat Arminius ging lesgeven al te koop in Leiden, en ook elders in Europa werden ze goed verkocht en gelezen. Arminius had diverse van deze boeken in bezit, en ook Gomarus zelf had meer dan veertig van deze door hemzelf als controversieel beoordeelde werken in zijn eigen bibliotheek staan.

Lezen…denken…begrijpen

Een boek kopen is iets anders dan een boek lezen. Je koopgedrag geeft geen volledig inzicht in wat je denkt en gelooft. Lezen is een heel persoonlijk proces. Met zijn redenering gaat Gomarus hieraan voorbij. Lezen zet interpreteren en betekenis zoeken in gang. Wat je leest roept ideeën op, beelden, geuren, emoties. En tijdens het lezen probeer je te bedenken of wat beweerd wordt waar kan zijn, maar dit oordeel houd je voor jezelf. Je nieuw verworven kennis probeer je toe te passen, of te combineren met andere (boeken)kennis. Zo brengt lezen brengt een leerproces op gang. En terwijl we de betekenis proberen te vatten van de woorden op een bladzij verandert tegelijkertijd onze geest hierdoor.

Arminius wist hoe belangrijk boeken zijn. Hij was een groot denker. Zijn boeken waren voor veel lezers zeer overtuigend. Zelf was hij ook een fervent lezer. Op portretten zie je hem vaak afgebeeld voor zijn goed gevulde boekenplanken. Toen hij overleed liet hij een verzameling van meer dan duizend boeken na. Zijn leven lang heeft hij kennis vergaard door het lezen van al die werken. En dat alles in de hoop om te komen tot een beter begrip van het geloof.

Woorden scherpen ons

Gomarus wist hoe hij zijn tegenstander het meest doeltreffend kon raken: met woorden. Want woorden, en vooral boeken, hebben de macht om je gedachten te veranderen. Woorden, met overtuiging gebracht, kunnen veel in beweging zetten. Ze verbrokkelen vaststaande zekerheden, ze roepen ons op tot actie, ze kunnen ons boos én blij maken. Woorden scherpen ons. We zijn nooit helemaal hetzelfde nadat we een goed boek gelezen hebben. Woorden kunnen je leven nog jarenlang tekenen.

Gomarus’ stelling mocht dan niet kloppen, toch zit er ook een kern van waarheid in zijn bewering richting Arminius: je bent wat je leest!