Ode aan de Synode? Liever: nederlaag voor het religieus-humanisme

In ‘Dordt voor dummies’ besteedt Trouw (Verdieping 9 november jl) aandacht aan de start van de Dordtse Synode in 1618. Het artikel doet geen recht aan wat er op het spel stond: het oordeel over een humaniserend christendom. De Dordtse Synode kwam bij elkaar om af te rekenen met opvattingen die in de lijn waren met het ontluikende humanisme in de nieuwe Republiek. De orthodoxie won het op alle fronten van het menselijk gezicht.

Het begon al verkeerd. Er was geen gelijkwaardig gesprek. Remonstrants gezinde predikanten werden opgeroepen als ‘aangeklaagde partij’. Zij dienden hun opvattingen te verdedigen. De vrijheid van godsdienst – het verzet tegen één dwingende geloofsbelijdenis voor alle mensen van alle tijden – dát stond op het spel. En de verliezers betaalden een hoge prijs. Zij werden op 14 januari 1619 de laan uitgestuurd. ‘Ite, Ite’– ‘gaat heen, gaat heen’, riep voorzitter Bogerman. De verliezers moesten een verklaring tekenen dat zij niet meer in een kerk zouden preken. De meesten gingen in ballingschap.

Uitwassen orthodox geloof

Dat het slecht zou aflopen was al duidelijk met de arrestaties van Van Oldenbarnevelt en Hugo de Groot – remonstrants gezind. Hugo de Groot, tot op vandaag geëerd als eminent jurist die opkwam voor vrijheid overleefde dankzij de boekenkist.  Oldenbarnevelt is onthoofd. Een paar dagen na de sluiting van de Synode. ‘Dordt voor dummies’ mag dus ook een les zijn dat de uitwassen van een orthodox geloof zich ook hier in Nederland hebben voorgedaan. En dat begrenzende geloofsopvattingen (zoals ook binnen Jodendom en Islam) het snel winnen van pleitbezorgers voor verdraagzaamheid.

De Remonstranten hebben korte tijd deelgenomen aan het gesprek over de vorming van één protestantse kerk in Nederland, de huidige PKN. De rechterflank binnen ‘Samen-op-weg’ bleek niet bereid de artikelen tegen de Remonstranten op te geven. Nog onlangs schrijft een predikant in Oudewater:  Er waait allerlei wind van leer door de kerken. De vijf artikelen tegen de remonstranten hebben nog niets aan waarde ingeboet. 

Remmende rol gevestigde kerken

Het religieus humanisme waar de Remonstranten voor staan heeft zich later vertaald in concrete stappen. Mét de Doopsgezinden waren de remo’s de eersten om ook een vrouw in het ambt toe te laten. In 1935 (!!) neemt de Remonstrantse Broederschap een verklaring aan ’tegen de leerstellingen en de geweldmethoden van de absolute staat’ – gericht tegen zowel het communisme onder Stalin, als tegen het fascisme onder Hitler. Geen kerk in Nederland heeft in die tijd zo duidelijk stelling genomen. In 1938 volgt de oproep aan de overheid om meer Joodse vluchtelingen toe te laten!! In 1986 volgt het besluit om ook de zegenbede uit te spreken over de levensverbintenis tussen twee mannen en twee vrouwen. Daar kregen we in de Nederlandse Raad van Kerken de handen niet voorop elkaar!

Vierhonderd jaar Synode van Dordrecht is dus ook een mooie gelegenheid om ons te bezinnen op de remmende rol die de gevestigde kerken hebben gespeeld in de ontwikkeling van het humanisme. Op vrouwen- rechten, arbeidsrechten en homorechten. Het humanisme, het opkomen voor de mondige mens, het ‘Staan in de Vrijheid’, heeft  juist binnen het christendom zoveel wortels. Fijn als ‘dummies’  dat ook mogen weten!