16 december 2016

Kun je je overgeven aan het wonder?

Geschreven door Peter Korver

Hoe vaak heb je het geboorteverhaal van Jezus al niet horen voorlezen in uw leven? Toch wel tenminste één keer in ieder van uw levensjaren? Hoe is het om het straks wéér te horen? Het is als met veel andere goede verhalen. Je kent het al. En toch is het goed om het voor de zoveelste keer te horen. Als kind luisterde je er op een andere manier naar dan als volwassene. En je levensomstandigheden van nu maken dat je er dit jaar andere dingen in hoort dan misschien tien jaar geleden.

Het kerstevangelie is als een diamant met een schittering en een kleurenspel die altijd boeit. Zo kan een oude en vertrouwde geschiedenis je ineens raken omdat één aspect ineens oplicht en verrast. Je nadert de diamant vanuit een ander perspectief zodat ineens een andere schittering je treft. Dit jaar is dat vooral het aspect van het onverwachtse in het verhaal. Waar heeft dat mee te maken? Ongetwijfeld omdat er in mijn eigen leven ook verrassende dingen gebeuren. Zo kijkt ieder van ons door een eigen gekleurde bril naar het evangelie dat bij iedere kleur die ons leven aanneemt iets hoopvols blijkt te kunnen zeggen.

Gewoon meisje

Er is een meisje dat heet Maria. Onverwachts verschijnt er een engel in haar leven, ene Gabriël, de gabber van God. Onverwachts wordt tegen haar gezegd dat zij begenadigd is, dat God haar heeft uitgekozen, terwijl zij een heel gewoon meisje is. Onverwachts hoort zij dat zij zwanger zal worden, terwijl zij dat helemaal niet verwacht. Onverwachts mag zij de moeder worden van een kind dat Zoon van de Allerhoogste genoemd zal worden. Onverwachts is haar familielid Elisabet zwanger geworden. Onverwachts want ze is al oud. Zo’n verhaal verdient een plaats in de bijbel. Het oude verhalenboek van de mensheid, dat ons leven uittilt boven het gewone, het dagelijkse, het onvermijdelijke, het teleurstellende. Het boek dat ruimte maakt voor het onverwachtse.

Maria wordt verrast

Proef je het verschil tussen het woord ‘onverwacht’ en het woord ‘onverwachts’? Je zegt: Onverwacht kwam zij langs. Het was niet afgesproken en ik had het niet gedacht. Het is een neutraal woord. Je hebt geen oordeel over wat er gebeurt, het is alleen niet verwacht. Dat is anders met ‘onverwachts’. Je wordt verrast. ‘Onverwachts kwam zij langs’. Dat was bijzonder! Daar was ik niet op voorbereid! Voor Maria was wat haar werd aangekondigd beslist onverwacht, maar meer nog onverwachts! Daarom zingt ze in vervoering het Magnificat, ‘Mijn ziel prijst en looft de Heer, want hij heeft oog gehad voor mij, een heel gewoon meisje’.

Maar het hadden ook de woorden kunnen zijn van dat bekende kerklied van Huub Oosterhuis van zoveel eeuwen later, De Heer heeft mij gezien en onverwacht. (Waarom heeft de dichter niet een ‘s’ achter dat laatste woord gezet?) Daarin klinken voor Maria vermoedelijk de woorden: ‘Hij doet met mij, Hij gaat mij in en uit. Heeft in zijn handen mijn naam geschreven. De Heer wil mij bewonen als zijn huis, plant als een boom in mij zijn eigen leven. Wil met mij spelen, neemt mij tot zijn bruid. En wat ik ben, Hij heeft het mij gegeven.’ U weet het, dit lied mocht geen plaats meer krijgen in het nieuwe liedboek. Te seksistisch, te vrouwonvriendelijk. Maar in de eigen context een uiting van een liefde die als overweldigend ervaren wordt. Van God die plotseling bezit van mij neemt, mijn leven een bestemming en een vreugde geeft. En onverwachts ben ik opnieuw geboren en getogen!

Good tidings

In de kerstnacht is er ook dat plotselinge en onverwachte. Onverwachts verschijnt er een engel aan de herders. Onverwachts is er een stralend licht van God in de donkere nacht. Onverwachts is er een redder geboren. En onverwachts is er een hele groep engelen. Hoe vaak kan het leven een onverwachts positieve wending nemen? Net zo vaak als dat het in negatieve zin doet? Wat voelen wij ons gelukkig en open naar de toekomst als ‘ineens’ een engel in ons leven verschijnt die een wending in onze rampspoed aankondigt… De specialist die meldt dat we ‘helemaal schoon’ zijn bevonden, de personeelsmanager die vertelt dat onze baan behouden blijft, de dochter die laat weten dat ze na een moeizaam medisch traject nu zwanger is, de geliefde die toch weer terugkomt…

Wonderen gebeuren als je er niet op bedacht bent

Onverwachts zijn niet alleen de dingen die gebeuren. Soms gaat het over dingen die allang aanwezig zijn, alleen, je had ze nog niet opgemerkt. En onverwachts zie je ze en waardeer je ze en beleef je ze. Daar is voor nodig dat je aandacht kan hebben, concentratie, voor het nu. Dat je niet met je gevoel en je denken in het verleden bent, of in een toekomst of op een plek die niet hier is.

Zo was er een zinzoeker die zich wendde tot een boeddhistische monnik, omdat hij van hem – geheel van deze tijd – nu eenmaal meer van verwachtte dan van een dominee of een pastoor of een psycholoog. Van deze oosterse monnik wilde hij weten hoe deze mediteerde. De verlichte man antwoordde: ‘Wanneer ik eet, dan eet ik. Wanneer ik zit, dan zit ik. Wanneer ik sta, dan sta ik. Wanneer ik loop, dan loop ik.’ De westerse man vroeg verbaasd, maar ook licht geïrriteerd: ‘Dat is toch niets bijzonders. Dat doen we toch allemaal.’ Toen zei de monnik: ‘Nee, wanneer jij zit, dat sta je al. En wanneer jij staat, dan ben je al onderweg.’ Wees, kortom, eens even helemaal in dit moment, op deze plek en zie en voel en ruik wat daar is. En onverwachts, zien, soms even, is er een moment van geluk.

Geluk is een geschenk

Anselm Grün, de Duitse monnik en successchrijver, zegt het zo: ‘Geluk is uiteindelijk altijd een geschenk, iets wat je zelf niet kan bewerken, altijd een wonder: Wonderen kun je niet verrichten, wonderen gebeuren, wonderen verrassen ons, wonderen komen altijd uit de hemel en we kunnen alleen maar onze handen openhouden, het is onze taak om het wonder van geluk te pakken, dat God ons toewerpt.’ Het is er al, in het nu en in wat er onverwachts gebeurt. Het geluk kan je niet bewust najagen. Er is geen methode waarmee je kunt leren gelukkig te zijn. Het woord Levenskunst, beste remonstrantse medegelovigen, suggereert dat wel, maar het gaat niet om een kunstje. Het geluk kan op bezoek bij je komen, niet omdat je het nadrukkelijk hebt uitgenodigd, maar wanneer je de deur open zet voor de surprises die het leven voor jou in petto kan hebben.

Durf te dromen

Vertrouwen op het onverwachte heeft veel te maken met geloven. Je hebt verwachtingen. Je staat ervoor open dat het wonder ineens je deel kan worden. Het wonder waarvan je hoopt dat het gebeurt, op een ongedachte manier. Eens zal Gods nieuwe wereld komen. Eens zal welvaart en welzijn eerlijk verdeeld zijn. Eens zal de mens in eerbied leven met zijn soortgenoten, met de dieren en de natuur. Eens zal ikzelf liefde, vrede en rust vinden. Herman van Veen zong in zijn liedje De Clowns: Het is echt waar, ik heb het in mijn dromen zelf gezien. Durf te dromen. Dat is een voorwaarde om het onverwachte te laten gebeuren.

En wat valt er zonder droom al te zien? Kijk eens om je heen. Ik zie mensen die, zo slecht betaald als ze worden, zich met liefde inzetten voor mijn hulpbehoevende moeder; ik zie dat er jonge medici zijn die hun leven wagen om ver weg slachtoffers van de ebola-epidemie te gaan redden; er is een paus gekomen die nu eens niet van het opgeheven vingertje is, maar van de open armen; crisis of niet, de meeste mensen hier zijn veel rijker, gezonder en welvarender dan ooit eerder in de geschiedenis.

Mijn droom

En wat zie ik als ik droom? Dat wetenschappelijk onderzoek het vermoedelijk mogelijk gaat maken dat afweercellen genetisch aangepast worden om mensen met hiv resistent te maken tegen aids. Onverwacht zijn er hoopvolle ontwikkelingen als het gaat om dementie. Patiënten kunnen wel degelijk nieuwe dingen leren. Ook kan een vroege diagnose gemakkelijker worden en daarmee het perspectief van mensen met dementie verbeterd worden.

We hebben het in deze overweging helemaal niet gehad over de MH17-ramp, niet over de Gaza en Israël, en niet over Poetin en de Oekraïne. Niet over de aantasting van ons leefmilieu. Nee, maar is dié werkelijkheid relevanter dan die onverwachtse gebeurtenissen die we zien en die we dromen? Kijk, zegt het kerstevangelie tegen ons, er is een ster over onze duisternis opgegaan. De ster van Bethlehem straalt helder in onze nacht. Je kan je ogen gericht houden op een licht dat de weg wijst. Doe dat, want het geloof begint bij jou. Remonstranten vinden dat geloof begint bij jou. En bij mij natuurlijk. Met de dingen die we meemaken. Met de dingen die onverwachts ten goede voeren.

Deze overweging is eerder gepubliceerd in de AdRem van december 2014