De paradox tussen vrijheid en onvrijheid

Vrijheid is voor Remonstranten een essentieel – misschien wel het belangrijkste – begrip in ons gedachtengoed. Een ‘kernwaarde’ noemt Sigrid Coenradie het begrip vrijheid elders op deze website. Allereerst natuurlijk vanwege de vrijheid van geloof: de vrijheid zelf te bepalen wat je wèl gelooft en wat je nìet gelooft. Zonder dat anderen dat voor je bepalen. Geen kerk, theoloog, staat, geestelijke leider, goeroe of mede gelovige die jou begrenst in je persoonlijke religieuze opvattingen en spirituele beleving.

Deze geestelijke vrijheid ervaren we ook als het om zaken gaat die niet direct raken aan het religieuze. Niet alleen leven we in een land waarin de vrijheid van meningsuiting geldt als een groot goed, ook leven we in een tijd waarin een wereldwijd internet ons toegang geeft tot een enorme hoeveelheid kennis en goederen.

Die toegankelijkheid en keuzevrijheid vergroten ons gevoel van vrijheid alleen maar. Internet en sociale media geven ons schijnbaar oneindige vrijheid in het uiten van onszelf en bij het vinden van informatie. Door (online) overal aan deel te nemen ervaren we vrijheid. Maar we realiseren ons niet dat de ‘vrijheid’ die het internet ons biedt tegelijkertijd onze persoonlijke vrijheid bedreigt.

Online privacy

Het ontstaan en de ontwikkeling van internet leek alleen maar bij te zullen dragen aan ons geluk en aan onze onderlinge verbondenheid. Inmiddels worden we met onze neus op de minder positieve kanten van de digitale online wereld gedrukt. Onze persoonlijke informatie en gedrag – onze ‘vrijheid’- blijkt bikkelharde handelswaar. Het idee dat bedrijven als Facebook onze allerpersoonlijkste gegevens belangeloos beheren blijkt een illusie. Ons gedrag en onze interesses zijn commercieel goed, en respect voor onze online privacy ontbreekt. En al weten we dat internetbedrijven als big brother over onze schouders meekijken en onze gegevens verkopen – en erger nog: ons via logaritmen sturen in ons gedrag – het vreemde is dat we deze bedreiging van onze persoonlijke vrijheid voor lief nemen. Realiseren we ons wel echt wat de impact is van vrijheid ‘in de verkoop’? Partijen die onze persoonlijke informatie kopen, kopen daarmee macht over ons. Macht die onze eigen vrijheid inperkt op manieren die we ons niet realiseren.

Vrijheid en onvrijheid

Er is een paradox tussen het gevóel van vrijheid en de (digitale) realiteit van onvrijheid. Want wat is vrijheid eigenlijk in essentie? Wat hebben we werkelijk nodig om gelukkig te zijn? Is vrijheid wel vrijheid van consumptie: het recht en de mogelijkheid om spullen van de andere kant van de wereld te halen? Of is vrijheid de mogelijkheid van persoonlijke groei door alle kennis die toegankelijk is via internet? Maar is al die ‘kennis’ wel zo verrijkend? Levert het niet juist sociale druk op en keuzestress, waardoor onze beleving van vrijheid juist omslaat in onvrijheid.

Big Brother

Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden wil vrijheid echt vrijheid zijn. Die verantwoordelijkheid lijkt het internet als systeem te ontberen. Hoe tegenstrijdig dat ook klinkt: vrijheid kan alleen bestaan bij de gratie van het respect voor de grenzen van vrijheid. Zoals het eigendom van persoonlijke gegevens een recht èn een grens is. Zodra big brother de grenzen van de vrijheid passeert wanneer hij het recht negeert en fatsoensnormen overtreedt, dan slaat de vrijheid om in onvrijheid.

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Maar niet alleen commerciële internetpartijen hebben te maken met vrijheid en verantwoordelijkheid. Als gebruikers van internet en applicaties hebben we ook een persoonlijke verantwoordelijkheid. Als onze opvatting van vrijheid een consumptieve is: het recht op alles wat internet te bieden heeft aan goederen en informatie, en het ongefilterd spuien van onze allerpersoonlijkste opvattingen, dan begrijpen we niet goed wat vrijheid is. Onze persoonlijke vrijheid mag vrijheid voor de ander niet uitsluiten. Sterker nog: die moet erop gericht zijn de vrijheid van de ander te garanderen. Het gaat in essentie niet om ‘alles voor mij, want ik ben vrij’, maar om ruimte voor (de vrijheid van) de ander. Want wat is vrijheid? Echte vrijheid is vrijheid voor iedereen. Vrijheid is derhalve rekening houden met elkaar en elkaar ruimte geven, zodat ook de ander zich vrij voelt om zich te uiten.

Bijbelteksten over vrijheid

In zijn brief aan de Galaten verwoordt Paulus deze opvatting van vrijheid heel helder:

‘Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde, want de hele wet is vervuld in één uitspraak: ‘Heb uw naaste lief als uzelf.’’
(Galaten 5: 13-14)